SOCIALNO SKRBSTVO JE PODLAGA RAZVOJNE SOCIALNE POLITIKE
P A V L A R A P O S A - T A J N S E K
Povzetek
Pretirano poudarjanje družbenih slu2b kot najustreznejšega okvira za zadovoljevanje kolektivnih potreb ima poleg finančnih vrsto negativnih posledic, med drugimi odvisnost in nemoč uporabnikov. Iz tega izvira ge- slo opiranja na lastne moči, ki pa ima negativne in pozitivne implikaci- je. Po eni strani vodi do rezidualnega in selektivnega pristopa v soci- alni politiki in do fetišiziranja liberalne tržne usmerjenosti, po drugi pa spodbuja interes za samoorganiziranje, angažiranje lastnih sredstev in samoprodukcijo. Za socialno politko je bistveno, kako izkoristiti pred- nosti formalnega in neformalnega sektorja, da bi omogočila ne le zagotav- ljanje preživetja, ampak da bi spodbujala delo in razvoj, dopuščala dife- renciacijo in preprečevala marginalizacijo. Da bi dosegli te cilje, bi moralo biti socialno skrbstvo vključeno v enoten sistem socialne varnosti.
S u u a r y
The overemphasizing of social services as the most suitable framework for the satisfjring of collective needs has many negative consequences besides financial ones', among others the dependency and powerlessne88 of users.
It is the real source of the slogan of selfreliance, which has positive and negative implications as well. On the one hand it leads toward the residual and selective approach in social policy and toward the fetishi- zation of liberal market economy, on the other hajid it stimulates the in- terest for selforganization, investment of private money £ind self-pro- duction. The essential point for the social policy is how to use the ad- vantages of both, formal and informal sector not only to make possible survival but to stimulate work and development, to allow for differenti- ation ajid to prevent marginalization. To reach these goals social care system should be integrated into the unitary system of social welfare.
D r u ž b a , ki s v o j i m č l a n o m ne m o r e z a g o t o v i t i n o r m a l n i h s t a n d a r d o v ž i v l j e n j a , je o b s o j e n a na p r o p a d . D a bi p r e p r e - č i l a r a z p a d s k u p n o s t i , p r e v z a m e d r u ž b a o d g o v o r n o s t za o b s t o j p o s a m e z n i k a in p o s e ž e v n j e g o v e ž i v l j e n j s k e r a z m e r e . T a k š n a d r u ž b e n a i n t e r v e n c i j a je b i l a p r v o t n o o m e j e n a s a m o n a n a j b o l j o g r o ž e n e p r i p a d n i k e s k u p n o s t i , v z a d n j e m o b d o b j u (od
z a č e t k o v s o c i a l n e g a z a v a r o v a n j a p r e d s t o t i m i l e t i ) p a d r u ž b a d e f i n i r a v e d n o več d i m e n z i j e k s i s t e n c e v s a k e g a p o s a - m e z n i k a kot s v o j o s k r b in o d g o v o r n o s t . D r u ž b e n a i n t e r v e n c i j a o b s e g a s p l o š n e r i z i k e ž i v l j e n j a , kot so b o l e z e n , s t a r o s t , i n v a l i d n o s t , smrt h r a n i l c a t e r d r u g e r i z i k e , ki i z v i r a j o iz s p e c i f i č n i h d r u ž b e n i h r a z m e r , k a k r š n e so n a p r i m e r e k o n o m s k e k r i z e , d r u ž b e n e in t e h n o l o š k e r e v o l u c i j e , v o j n e in e k o l o š k e k a t a s t r o f e ; v n a j n o v e j š e m o b d o b j u p a se d r u ž b e n a i n t e r v e n - c i j a širi v s m e r i k v a l i t e t e ž i v l j e n j a ter u s k l a j e n e e k o n o m - ske in s o c i a l n e p o l i t i k e . N a v s e h t e h p o d r o C j i h d r u ž b a n e sme p r e p u s t i t i p o s a m e z n i k a n j e g o v i m m o ž n o s t i m , t e m v e č m o r a z a g o t o v i t i t a k š n o d e l i t e v in p r e r a z p o r e d i t e v r a z p o l o ž l j i v i h d r u ž b e n i h s r e d s t e v , ki bo u s t r e z a l a k r i t e r i j u z a d o v o l j e v a n j a p o t r e b . ^
N a v e d e n o n a č e l o je d o s e g l o n a j v i š j o s t o p n j o s v o j e u r e s n i č i t v e v s i s t e m i h s p l o š n e s o c i a l n e v a r n o s t i in o b č e b l a g i n j e , za k a t e r e je z n a č i l e n p r e d v s e m i z r e d e n r a z m a h d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i . P o t e m ko je v š e s t d e s e t i h l e t i h n a š e g a s t o l e t j a d r ž a v a b l a g i n j e d o s e g l a s v o j v r h u n e c , so se z a č e l a p o j a v l j a t i z n a m e n j a k r i z e , ki se k a ž e n a r a z l i č n i h p o d - r o č j i h : od e k o n o m s k e , v l a d n e , f i s k a l n e , do k r i z e l e g i t i m n o - s t i in k r i z e " o u t p u t a " . ^ N a v e d e n i m o b l i k a m , ki j i h l a h k o z a s l e d i m o tudi v k r i z i n a š i h d r u ž b e n i h s l u ž b , d o d a j a Svet-
lih Se s p e c i f i č n e v i d i k e n a š e k r i z e , ki se k a ž e j o v k r i z i u p r a v l j a n j a in k r i z i , ki jo p o v z r o č a e n o d i m e n z i o n a l n i r a z - v o j n a š i h d r u ž b e n i h s l u ž b . D r u ž b e n e s l u ž b e smo v p r e - t e k l o s t i o b r a v n a v a l i k o t e d i n o o b l i k o z a d o v o l j e v a n j a s k u p n i h p o t r e b , k a r je p r i v e d l o do i z r a z i t e e k s k l u z i v n o s t i t e h s l u ž b in do o d k l a n j a n j a ali v s a j i g n o r i r a n j a d r u g i h o b l i k d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i ( n e f o r m a l n e o b l i k e , p r o s t o v o l j n o d e l o , p r i v a t n a d e j a v n o s t ) .
P r e t i r a n o p o u d a r j a n j e d r u ž b e n i h s l u ž b k o t n a j u s t r e z - n e j š e g a o k v i r a za z a d o v o l j e v a n j e k o l e t i v n i h p o t r e b je p o l e g č e d a l j e v e č j e g a f i n a n č n e g a b r e m e n a p o v z r o č i l o Se d r u g e n e g a t i v n e p o s l e d i c e , m e d k a t e r i m i s t a t u d i n a r a S č a j o č a o d v i s n o s t in n e m o č u p o r a b n i k o v , ki se v n a s p r o t j u s f o r m a l n o
i z r a ž e n o s a m o u p r a v n o p o z i c i j o p o č u t i j o v i z r a z i t o p o d r e j e n e m p o l o ž a j u , ne le do d r ž a v e t e m v e č tudi do s t r o k o v n i h s l u ž b in s a m o u p r a v n e o r g a n i z i r a n o s t i n a tem p o d r o č j u . N a v e d e n a o d v i s - n o s t je p o s t a l a p o m e m b n a o v i r a v p r o c e s u p r e s t r u k t u r i r a n j a d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i , v k a t e r e m se p o l e g z a h t e v po r a c i o - n a l n e j š e m d e l o v a n j u d r u ž b e n i h s l u ž b in z m a n j š a n j u s r e d s t e v za s k u p n e p o t r e b e p o j a v l j a j o tudi s t a l i š č a o t e m , d a n a j se v s a k d o o p r e p r e d v s e m n a l a s t n e m o č i , m e d t e m ko se bo d r u ž b e n a i n t e r v e n c i j a r e d u c i r a l a n a n a j m a n j š o m o ž n o m e r o . To je t a k o i m e n o v a n i r e z i d u a l n i o z i r o m a s e l e k t i v n i p r i s t o p , po k a t e r e m n a j bi d r u ž b a i n t e r v e n i r a l a š e l e v p r i m e r u , ko o d p o v e s t a o s n o v n a m e h a n i z m a z a d o v o l j e v a n j a p o t r e b l j u d i , to s t a trg b l a g a in s t o r i t e v t e r m e d s e b o j n a p o m o č v d r u - ž i n s k i h in d r u g i h s k u p n o s t i h . V d o l o č e n e m o b s e g u je b i l o se- l e k t i v n o n a č e l o p r i s o t n o t u d i v d o s e d a n j e m r a z v o j u n a š e s o c i a l n e p o l i t i k e , v - k a t e r i so se p r e p l e t a l i v s i t r i j e m o - d e l i , ki j i h je o p r e d e l i l Titmuss:^ s e l e k t i v n i , i n d u s t r i j s k i
(ki d a j e i z r e c n o p r e d n o s t z a p o s l e n i m ) in u n i v e r z a l n i o z i r o m a i n s t i t u c i o n a l n i m o d e l , ki se je v j u g o s l o v a n s k i p o v o j n i d r u ž b i p o v e z o v a l z n a č e l o m d i s t r i b u t i v n e g a e g a l i t a r i z m a ^ , ki z a h t e v a u r e s n i č e v a n j e e n a k i h p r a v i c z a v s e l j u d i . V n a s p r o t j u s tem p a se v z a d n j e m č a s u p o j a v l j a f e t i š i z a c i j a l i b e r a l i s t i č n e t r ž n e u s m e r j e n o s t i , po k a t e r i je v s a k sam o d g o v o r e n za s v o j o b l a g i n j o , ki jo l a h k o d o s e ž e s p o m o č j o t r g a a l i d r u ž i n s k e v z a j e m n o s t i .
V z r o k i , ki so p r i v e d l i do n a v e d e n e i d e j n e p r e u s m e r i t v e , so r a z l i č n i . N a p r v e m m e s t u so v e r j e t n o e k o n o m s k i r a z l o g i . V i s o k i s t r o š k i za z a d o v o l j e v a n j e s o c i a l n i h p o t r e b p r e b i - v a l s t v a in za d e l o v a n j e r a z v o j n e g a s i s t e m a d r u ž b e n i h d e j a v - n o s t i so p o s t a l i p r e t e ž k o b r e m e c e l o za n a j b o l j r a z v i t e g o - s p o d a r s k e s i s t e m e , ne le za d r ž a v e , ki so n a r o b u g o s p o d a r - s k e g a z l o m a . T e n d e n c a , ki se je u r e s n i č e v a l a v č a s u r a z c v e - ta d r ž a v e b l a g i n j e , d a so se s o c i a l n i p r o g r a m i š i r i l i h i t r e - je kot e k o n o m s k a p o d l a g a za n j i h o v o u r e s n i č e v a n j e , je p r i - v e d l a s i s t e m e v s e s p l o š n e b l a g i n j e v g l o b o k o k r i z o , iz k a t e r e
i š č e j o i z h o d v r e d u k c i j i p r o g r a m o v in s r e d s t e v za z a d o -
v o l j e v a n j e s k u p n i h p o t r e b , kar se v o s e m d e s e t i h l e t i h d o g a j a tudi v naši d r u ž b i .
G o t o v o n e m o r e m o z a n i k a t i , d a s t a s o c i a l n a v a r n o s t in b l a g i n j a p r e b i v a l c e v t e ž k o b r e m e za n a š e o b u b o ž a n o g o s p o - d a r s t v o . P r i tem je p o s e b e n p r o b l e m d e l o v n o i n t e n z i v n a n a r a - v a p r o i z v o d n j e s t o r i t e v v o k v i r u v s e h s o c i a l n i h s k u ž b , k j e r z a r a d i o s e b n e o b r a v n a v e u p o r a b n i k o v p r o d u k t i v n o s t i ni m o g o C e s t a l n o p o v e č e v a t i , č e n o č e m o z m a n j š a t i k v a l i t e t e u s l u g , z a t o je p o t r e b n o za e n a k o k o l i č i n o s t o r i t e v d a j a t i v e d n o v e č s r e d s t e v , č e n a j p l a č e z a p o s l e n i h v d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i h s l e d i j o p l a č a m v i n d u s t r i j i , k j e r se p r o d u k t i v n o s t l a ž j e
p o v e č u j e . 5 S a m a n a r a v a d e l a z l j u d m i v p l i v a n a v i s o k e s t r o - ške d r u ž b e n i h s l u ž b , ki j i h l a h k o z n i ž u j e m o le do d o l o č e n e m e r e , č e s a r se v m o d e r n i h d r u ž b a h t u d i z a v e d a j o .
Z a n i m i v o bi b i l o u g o t o v i t i , v k o l i k š n i m e r i se n a v e d e n e s p r e m e m b e v v r e d n o s t n i o r i e n t a c i j i s o c i a l n e p o l t i k e p o v e - z u j e j o z n a s p r o t j i m e d r a z v i t i m i in m a n j r a z v i t i m i o k o l j i , t a k o kot n a v a j a Pusič za s v e t o v n e r a z m e r e . ® M e n i n a m r e č , d a se z a r a d i z a h t e v n e r a z v i t i h d r ž a v p o p r e r a z d e l i t v i s v e - t o v n e g a b o g a s t v a v n j i h o v o k o r i s t r a z v i t e d e ž e l e z a t e k a j o h g e s l u , n a j se v s a k a d r u ž b a o p i r a n a l a s t n e m o č i , to n a č e l o p a u v e l j a v l j a j o t u d i v o d n o s u d o l a s t n i h d r ž a v l j a n o v .
T r e t j o v r s t o r a z l o g o v , ki v p l i v a j o na p o u d a r j a n j e o d g o - v o r n o s t i l j u d i z a n j i h o v o l a s t n o u s o d o , p a l a h k o p o v e ž e m o s t e ž n j a m i po d e m o k r a t i z a c i j i d r u ž b e , po v e č j e m v p l i v u u p o - r a b n i k o v na d e l o i n s t i t u c i j in po v e č j i a v t o n o m i j i p o s a m e z - n i k a , ki ž e l i z m a n j š a t i s v o j o o d v i s n o s t od s k u p n o s t i . G r e t o r e j za v e č j o s a m o s t o j n o s t l j u d i , ki so p o s t a l i o b r a z v i t i d r u ž b e n i p o m o č i v e d n o b o l j o d v i s n i od d r ž a v e in p o s a m e z n i h d r u ž b e n i h i n s t i t u c i j . T o je b i l o Se z l a s t i i z r a z i t o v s o c i a - l i s t i č n i h d r ž a v a h , ki so e n o s t r a n s k o r a z v i j a l e d r u ž b e n e s l u ž b e kot e d i n o s p r e j e m l j i v o o b l i k o z a d o v o l j e v a n j a p o t r e b , ki je o m o g o č a l a n a j v i š j o s t o p n j o k o n t r o l e t a k o n a d u p o r a b - n i k i kot t u d i nad i z v a j a l c i s t o r i t e v .
V tem d e j s t v u se s k r i v a t u d i d e l o d g o v o r a n a v p r a š a n j e , z a k a j so s o c i a l i s t i č n e d r u ž b e p o s k u š a l e čim v e č d r u ž i n s k i h
f u n k c i j p r e n e s t i v d r u ž b e n o o z i r o m a d r ž a v n o s f e r o , p r i tem p a z a n e m a r i l e , v n e k a t e r i h p r i m e r i h p a c e l o o v i r a l e r a z v o j s a m o o r g a n i z i r a n j a in s a m o p o m o č i , č e p r a v teh o b l i k n i s o m o g l e p o v s e m z a t r e t i . V e č j i d e l b r e m e n pri v a r s t v u n e m o č n i h č l a n o v d r u ž i n e je v e d n o o s t a j a l n a n j e n i h r a m e n i h , z a t o je d r u ž i n a m o r a l a i s k a t i p o m o č n a n e f o r m a l n i r a v n i .
O b z a h t e v a h , n a j se v s a k d o o p r e na l a s t n e s i l e in o b t e ž n j a h po r a z b r e m e n j e v a n j u g o s p o d a r s t v a z z m a n j š e v a n j e m s r e d s t e v za d e l o d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i , se p o v e č u j e i n t e r e s za s a m o o r g a n i z i r a n j e l j u d i , z a a n g a ž i r a n j e l a s t n i h sil in s r e d s t e v , d e l n o p r e k o t r g a , d e l n o p r e k o s a m o p r o d u k c i j e in s a m o p o m o č i ter p r o s t o v o l j n e g a d e l a v s k u p n o s t i . N a v e d e n i h t e n d e n c n e s m e m o o b r a v n a v a t i z g o l j z v i d i k a s t r a t e g i j e r a c i o n a l i z a c i j e in k o m e r c i a l i z a c i j e o z i r o m a le kot p r i t i s k d r ž a v e n a že t a k o p r e p b r e m e n j e n e d r u ž i n e in p o s a m e z n i k e . V r a z v o j u n e f o r m a l n i h o b l i k m e d s e b o j n e p o m o č i in s a m o p o m o č i v d r u ž i n i , s o s e s k i , m e d p r i j a t e l j i in v l o k a l n i s k u p n o s t i m o r a m o v i d e t i t u d i p o z i t i v n o s t r a n t e g a d o g a j a n j a , ki se i z r a ž a v v e č j i n e o d v i s n o s t i od i n s t i t u c i o n a l n e p o m o č i , z m a n j š e v a n j u b i r o k r a t s k i h in a v t o r i t a r n i h o d n o s o v v d r u ž b i , v e č j i k v a l i t e t i in f l e k s i b i l n o s t i p r i z a d o v o l j e v a n j u p o t r e b , b o l j d i f e r e n c i r a n e m u z a d o v o l j e v a n j u s p e c i f i č n i h p o t r e b itd.
I n i c i a t i v a l j u d i , ki se s p r o š č a n a p o d r o č j u n e f o r m a l n e p o m o č i in p r o s t o v o l j n e g a d e l a je tudi i z j e m n o p o m e m b e n f a k t o r d e m o k r a t i z a c i j e d r u ž b e , s a j se p r a v p r e k o t a k š n i h o b l i k g r a d i t i s t o , č e m u r p r a v i m o c i v i l n a a l i s a m o u p r a v n a (v p r a v e m p o m e n u b e s e d e ! ) d r u ž b a .
V e n d a r p a d o m e t a n e f o r m a l n e p o m o č i ne s m e m o p r e c e n j e v a t i . U p o š t e v a t i m o r a m o , d a t e m e l j i m e d s e b o j n a p o m o č v o k v i r u s o r o d n i š k i h , s o s e d s k i h in p r i j a t e l j s k i h m r e ž n a n a č e l u r e c i - p r o č n o s t i , ki ni n u j n o s i m e t r i č n a : to p a p o m e n i , d a so l a h k o p o s a m e z n i k i , ki p o t r e b u j e j o p o m o č , p a n i m a j o m o ž n o s t i p o v r a - č i l a , i z k l j u č e n i iz m r e ž e m e d s e b o j n e p o m o č i , a l i p a se n a h a - j a j o v p o l o ž a j u o d v i s n o s t i od t i s t i h , ki jim n u d i j o m a t e - r i a l n o p o m o č , v a r s t v o , n e g o in d r u g e u s l u g e . N a v e d e n a o d v i s - n o s t u t e g n e b i t i c e l o b o l j b o l e č a od t i s t e , ki jo p o v z r o č a
i n s t i t u c i o n a l n a p o m o č , ki je p o d v r ž e n a s t r o k o v n i m in d r u ž b e - n i m k r i t e r i j e m ter f o r m a l n i k o n t r o l i . R a z l i č n e o b l i k e n e - f o r m a l n e in p o l f o r m a l n e p o m o č i (med te s p a d a p r e d v s e m p r o - s t o v o l j no d e l o v l o k a l n i s k u p n o s t i ) t o r e j n i s o n a d o m e s t i l o za i n s t i t u c i o n a l i z i r a n o p o m o č , ki jo d r u ž b a z a g o t a v l j a p o n a č e l u u n i v e r z a l n i h p r a v i c a l i s e l e k t i v n e g a p r i s t o p a . O b e v r s t i p o m o č i se l a h k o u v e l j a v i t a le e n a o b d r u g i , sta t o r e j k o m p l e m e n t a r n i , ne p a i z k l j u č u j o č i .
P o d o b n a u g o t o v i t e v v e l j a z a r a z m e r j e m e d d r u ž b e n i m in k o m e r c i a l n i m s e k t o r j e m o z i r o m a med s t o r i t v a m i , ki j i h n u d i j o d r u ž b e n e s l u ž b e n a o s n o v i p r o g r a m o v in s t o r i t v a m i , ki se po n a č e l u p o n u d b e in p o v p r a š e v a n j a p o n u j a j o n a t r g u . T r g a s t o - r i t e v v n a š i d r u ž b i d o s l e j s k o r a j d a ni b i l o ; s v o b o d n a m e n j a - v a d e l a je p o t e k a l a n a r a v n i o r g a n i z a c i j n e p a p o s a m e z - n i k o v . Z a r a d i s t r a h u p r e d p o v e č e v a n j e m d r u ž b e n i h n e e n a k o s t i s m o t r ž n e o d n o s e n a tem p o d r o č j u o b r a v n a v a l i le kot i z h o d v s k r a j n i s i l i . P r e j n a v e d e n a p r e o r i e n t a c i j a v r e d n o s t n i h n a č e l p a je p r i v e d l a do d r u g a č n i h p o g l e d o v n a v l o g o k o m e r c i a l n e g a s e k t o r j a . N a m e s t o d i s t r i b u t i v n e g a e g a l i t a r i z m a , ki i z h a j a iz e n a k i h p r a v i c za v s e ( p r e k o u s l u g d r u ž b e n i h s l u ž b ) , se k r e p i j o r a z m i š l j a n j a o u v e l j a v l j a n j u d r u g a č n e g a s i s t e m a , ki g a o z n a č u j e j o kot " p l u r a l i z e m b l a g i n j e " in ki po n a č e l u
" e n a k o s t i v r a z l i č n o s t i " z m a n j š u j e p r e v l a d u j o č o v l o g o d r ž a v e p r i z a g o t a v l j a n j u b l a g i n j e v k o r i s t k o m e r c i a l n e g a t e r n e f o r m a l n e g a in p r o s t o v o l j n e g a s e k t o r j a . ' Z a s o c i a l n o p o - l i t i k o je b i s t v e n o v p r a š a n j e , k a k o i z k o r i s t i t i p r e d n o s t i v s a k e g a p o s a m e z n e g a s e k t o r j a ob s m o t r n i k o m b i n a c i j i v s e h s e k t o r j e v , ne p a v p r a š a n j e , k a t e r e m u s e k t o r j u d a t i p r e d n o s t kot t e m e l j u s o c i a l n e b l a g i n j e . D o p o l n j e v a n j e r a z l i č n i h o b l i k z a g o t a v l j a n j a s o c i a l n e v a r n o s t i in b l a g i n j e t e r n j i h o v o m e d s e b o j n o u č i n k o v a n j e z m a n j š u j e d i l e m o , a l i je s o c i a l n o p o -
l i t i k o m o ž n o g r a d i t i n a t r ž n i u s m e r j e n o s t i , ki o b p r e d p o - s t a v k i , da je trg e d i n i r a c i o n a l n i in u č i n k o v i t i a l o k a t o r b l a g a in s t o r i t e v , v o d i v t e m e l j i t o z m a n j š e v a n j e d r ž a v n e so- c i a l n e p o l i t i k e in r e p r i v a t i z a c i j o j a v n e g a s e k t o r j a po v z o r u t h a c h e r i z m a in r e a g a n i z m a . ® O č i t n o je, d a s e d a n j e p o t e n c i r a -
nje t r g a , ki smo m u p r i č a v p o s a m e z n i h e k s t r e m n i h r a z m i - š l j a n j i h , ne m o r e b i t i d o l g o r o č n e j š a u s m e r i t e v , p r a v t a k o p a je n e r e a l n o p r i č a k o v a t i , d a se b o m o v n a š i d r u ž b i l a h k o i z o g n i l i z a h t e v a m po v e č j i e k o n o m s k i u č i n k o v i t o s t i n a v s e h p o d r o č j i h , ne le v g o s p o d a r s t v u , z a t o se k o m p l e m e n t a r n o s t in s m o t r n a k o m b i n a c i j a v s e h s i s t e m o v s o c i a l n e b l a g i n j e p o n u j a kot r e š i t e v , u p o r a b n a tudi v n a š i h r a z m e r a h .
O s n o v n o v p r a š a n j e n a š e s o c i a l n e p o l i t i k e je o b l i k o v a n j e c e l o v i t e g a s i s t e m a , ki bo o m o g o č a l Se k a j v e č od z a g o - t a v l j a n j a p r e ž i v e t j a ; s i s t e m a , ki bo s p o d b u j a l d e l o in r a z v o j , ki bo d o p u š č a l d i f e r e n c i a c i j o po d e l o v n e m n a č e l u in h k r a t i p r e p r e č e v a l d o l g o r o č n o m a r g i n a l i z a c i j o ter s tem
i n t e r g e n e r a c i j s k o s t r a t i f i k a c i j o . T a k š n a s o c i a l n a p o l i t i k a bo n u d i l a v e č s v o b o d e in m a n j v a r n o s t i t i s t i m , ki t e g a n e z m o r e j o . ^ To p a p o m e n i , d a m o r a d r u ž b a c e l o b o l j kot d o s l e j u p o š t e v a t i n a č e l o , d a ima v s a k d o p r a v i c o do p o m o č i , v e n d a r n e n a o s n o v i e n a k i h p r a v i c , ki j i h že d o s l e j ni b i l o m o g o č e z a g o t o v i t i , t e m v e č n a p o d l a g i d i f e r e n c i r a n e g a p r i s t o p a , ki bo d a j a l p r e d n o s t p o t r e b a m o t r o k in m l a d i n e , k j e r bi m o r a l i v z t r a j a t i p r i n a č e l u z a d o v o l j e v a n j a d e j a n s k i h , n e p a m i n i - m a l n i h p o t r e b . V s k l a d u s tem je t r e b a u v e l j a v i t i n a č e l o , d a o t r o c i n i s o z g o l j z a s e b n a z a d e v a s t a r š e v in d a m o r a d r u ž b a
i m e t i p r e g l e d nad p o t r e b a m i in p r a v i c a m i o t r o k tudi v d r u ž i n s k i s f e r i . P r i o t r o c i h ne bi s m e l i o d s t o p i t i od n a č e l a , d a m o r a d r u ž b e n a p o m o č p o k r i v a t i d e j a n s k e p o t r e b e r a s t i in r a z v o j a , v v s e h d r u g i h p r i m e r i h p a t e g a ne bo m o g o č e z a g o t o v i t i , t e m v e č bo p o m o č z a g o t a v l j a l a le m i n i m u m e k s i s t e n c e . V n o b e n e m p r i m e r u p a č l o v e k u ne bi s m e l i o d r e č i v s a j m i n i m a l n e p o m o č i , zato bo t r e b a r a z v i j a t i tudi t a k š n e o b l i k e , ki smo j i h v p r e t e k l o s t i " o d p i s a l i " k o t n e v r e d n e
s o c i a l i s t i č n e d r u ž b e ( z a t o č i š č a , r a z d e l i l n i c e h r a n e ) . S o - c i a l n o s k r b s t v o bo v t e h r a z m e r a h m o r a l o s v o j m i n i m a l n i p r o g r a m u s m e r i t i n a z a g o t a v l j a n j e m i n i m a l n i h p o g o j e v p r e - ž i v e t j a , k a r v e l j a z a d e n a r n o p o m o č kot e d i n i in d o p o l n i l n i v i r , z a z a č a s n e in e n k r a t n e d e n a r n e p o m o č i ter o s k r b o v s o c i a l n i h z a v o d i h ali p o m o č n a d o m o v i h u p o r a b n i k o v .
N a v i d e z n o k r u t o s t n a v e d e n i h z a h t e v m o r a j o u b l a ž i t i d r u g i p r o g r a m i s o c i a l n e v a r n o s t i , ki b o d o d o p o l n j e v a l i s o c i a l n o s k r b s t v o , ki l a h k o z a g o t a v l j a s a m o n a j n u j n e j š e . Ti p r o g r a m i m o r a j o v k l j u č e v a t i v s a p o d r o č j a s o c i a l n e v a r n o s t i , v k a t e r i h je z a j e t o t u d i s o c i a l n o s k r b s t v o . C e gre p r i s k r b s t v u le za o h r a n j a n j e e k s i s t e n c e , p a m o r a j o p r o g r a m i s o c i a l n e v a r n o s t i o h r a n j a t i d e l o v n e p o t e n c i a l e in s p o d b u j a t i r a z v o j č l o v e k o v e
s a m o s t o j n o s t i in u s t v a r j a l n o s t i , z a t o se ne bi s m e l i r e d u - c i r a t i n a v z d r ž e v a n j e o b s t o j e č e g a . K o t p r i m e r n a j n a v e d e m p o d r o č j e z a p o s l o v a n j a , k j e r bi m o r a l i v s e m b r e z p o s e l n i m , tudi i s k a l c e m p r v e z a p o s l i t v e , o m o g o č i t i d o v o l j v i s o k o d e n a r n o n a d o m e s t i l o , d a bi z n j i m l a h k o a k t i v n o i s k a l i z a p o - s l i t e v o z i r o m a d r u g e m o ž n o s t i e k s i s t e n c e , o b e n e m p a bi jim m o r a l i z a g o t o v i t i s t r o k o v n o p o m o č p r i i s k a n j u teh m o ž n o s t i . P o s e b e j bi m o r a l i n a g r a d i t i p r i p r a v l j e n o s t b r e z p o s e l n i h , d a se z a č a s n o v k l j u č i j o v r a z l i č n e p r o g r a m e p r o s t o v o l j n e g a d e l a v s k u p n o s t i . N a v e d e n a r e l a t i v n o u g o d n a d e n a r n a n a d o m e s t i l a bi m o r a l a b i t i č a s o v n o o m e j e n a , d a bi t a k o p r i p o s a m e z n i k u in pri s t r o k o v n i s l u ž b i s p o d b u d i l i a k t i v n o r e š e v a n j e p r o b l e m a . P o d o b n e k r i t e r i j e bi m o r a l i u v e l j a v i t i t u d i n a d r u g i h p o d r o č j i h s o c i a l n e v a r n o s t i , k j e r bi m o r a l b i t i p o u d a r e k r a v n o t a k o n a s t r o k o v n i p o m o č i , ki n a j o k r e p i s a m o s t o j n o s t , ne p a o h r a n j a in p o v e č u j e o d v i s n o s t ( s t a n o - v a n j s k a p o l i t i k a , o t r o š k o v a r s t v o in d r u ž i n s k a p o l i t i k a , p o - k o j n i n s k o - i n v a l i d s k o z a v a r o v a n j e ) . O b tem p a ne s m e m o s p r e - g l e d a t i d e j s t v a , d a so m n o g i p r o b l e m i , s k a t e r i m i se s r e č u - j e j o l j u d j e in s t r o k o v n e s l u ž b e , z e l o z a p l e t e n i in t e ž k o r e š l j i v i , z a t o je t r e b a o b p r e v e r j a n j u u č i n k o v d r u ž b e n e p o m o č i u p o š t e v a t i m o ž n o s t , d a z r a z l i č n i m i o b l i k a m i p o m o č i z g o l j p o m a g a m o p r e ž i v e t i l j u d e m , ki s v o j i h p r o b l e m o v ne m o r e j o u č i n k o v i t o r e š i t i (če je t a k a r a d i k a l n a r e š i t e v s p l o h m o ž n a ) . Pri t e m ni m i š l j e n a le f i z i č n a e k s i s t e n c a , t e m v e č f u n k c i o n i r a n j e p o s a m e z n i k a v d r u ž i n i i n d r u ž b e n e m o k o l j u .
R e d u c i r a n j e s o c i a l n e g a s k r b s t v a n a z a g o t a v l j a n j e m i n i - m a l n e g a p r e ž i v e t j a z a s t a v l j a v r s t o v p r a š a n j v z v e z i z o r g a n i z a c i j o te d e j a v n o s t i . M e n i m , d a smo pri o b l i k o v a n j u
s a m o u p r a v n i h i n t e r e s n i h s k u p n o s t i n e h o t e n a r e d i l i m e d v e d j o u s l u g o s o c i a l n e m u s k r b s t v u , ko smo ga f o r m i r a l i kot p o s e b n o p o d r o C j e i n t e r e s n e g a o r g a n i z i r a n j a . Ce s k r b s t v o i z d v o j i m o iz š i r š e g a s i s t e m a s o c i a l n e v a r n o s t i , g a n u j n o p o s t a v i m o v o b r o b n i p o l o ž a j , t u d i če p u s t i m o ob s t r a n i p r o b l e m e s t i g m a - t i z a c i j e , ki so p o v e z a n i s p o l o ž a j e m o d v i s n o s t i p r e j e m n i k o v p o m o č i od n o s i l c e v d r u ž b e n e m o č i . Z i z o l i r a n i m o b r a v n a v a n j e m e k s i s t e n č n i h v p r a š a n j o n e m o g o č i m o i n t e g r a l n o o b r a v n a v a n j e ž i v l j e n j s k i h p r o b l e m o v l j u d i , ki so t u d i v s o c i a l n e m s k r b s t v u že i z g u b i l i i z k l j u č n i p r i z v o k s o c i a l e in s o c i a l n e p a t o l o g i j e in se r a z š i r i l i n a p o v s e m " n o r m a l n e " r i z i k e ž i v - l j e n j a > ki jim je l a h k o i z p o s t a v l j e n s l e h e r n i č l a n d r u ž b e .
S o c i a l n o s k r b s t v o bi t o r e j m o r a l i o r g a n i z i r a t i s k u p a j z d r u g i m i p o d r o č j i s o c i a l n e v a r n o s t i , k a r bi l j u d e m o l a j š a l o k o n t r o l o in p r e g l e d n a d r a z l i č n i m i o b l i k a m i d r u ž b e n e p o m o č i ter o m o g o č a l o v e č j i v p l i v u p o r a b n i k o v , ki ga v n o v i o r g a - n i z i r a n o s t i n i k a k o r n e bi s m e l i v n a p r e j i z l o č i t i . P r i tem bi m o r a l i u p o š t e v a t i p o z i t i v n e r e š i t v e in i z k u š n j e iz p r e t e k l e - g a o b d o b j a , s a j ni r e a l n o p r i č a k o v a t i , d a bi l a h k o g r a d i l i n o v s i s t e m s a m o n a t a n a č i n , d a bi p o r u š i l i vse o b s t o j e č e .
I n t e g r a c i j o s o c i a l n e g a s k r b s t v a v s i s t e m s o c i a l n e v a r n o s t i m o r a s p r e m l j a t i t u d i i n t e g r a c i j a v s e h o b l i k p o m o č i v e n o t n o s t r o k o v n o s l u ž b o , ki bi r a v n o t a k o m o r a l a i z h a j a t i iz d o s e d a n j i h r e š i t e v , ki so že d a l e n e k a j k o r i s t n i h r e z u l t a t o v . N a ta n a č i n bi o m o g o č i l i e n o t n o o b r a v n a v a n j e p o t r e b d r u ž i n in p o s a m e z n i k o v in c e l o v i t o p o m o č ter z a S č i t o i n t e r e s o v l j u d i p r e d n e g a t i v n i m i p o s l e d i c a m i u v a j a n j a t r ž n i h z a k o n i t o s t i in d r u g i h p r o t i s l o v i j d r u ž b e n e g a r a z v o j a .
P o s a m e z n i a v t o r j i o p o z a r j a j o , d a ne b o m o m o g l i u v e s t i t r g a d e l o v n e s i l e , če n e b o m o z a g o t o v i l i s i s t e m s k e g a v a r s t v a d e l a v s k i h i n t e r e s o v ( d r u g a č e n s i n d i k a t ) . P o d o b n o p a v e l j a t u d i za p o d r o C j e s o c i a l n e v a r n o s t i : če n e b o m o u v e l j a v i l i p r a v i c e d o p o m o č i , b o d o s o c i a l n i p r o b l e m i o n e m o g o č i l i g o s p o - d a r s k o in d r u ž b e n o r e f o r m o . P o m o č p a ne sme o h r a n j a t i in p o v e č e v a t i o d v i s n o s t i p o s a m e z n i k a , t e m v e č mu m o r a d r u ž b a s t a t i o b s t r a n i , d a bo l a h k o r a z v i l in u v e l j a v i l s v o j e s p o -
s o b n o s t i . T o v r s t n e p o m o č i je b i l o d o s l e j v e l i k o p r e m a l o , u p a m p a si t r d i t i , d a c e l o t i s t e p o m o č i , ki z g o l j o h r a n j a e k s i s t e n c o p o s a m e z n i k a , v d o s e d a n j e m s i s t e m u d i s t r i b u t i v n e e n a k o s t i ni b i l o d o v o l j za v s e , ki so jo p o g r e š a l i . Da bi l a h k o z a g o t o v i l i p o m o č v s e m , ki jo b o d o p o t r e b o v a l i , b o m o m o r a l i na p o d r o č j u s o c i a l n e v a r n o s t i p o d o b n o kot n a d r u g i h p o d r o č j i h d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i k o m b i n i r a t i v s e p r e j n a v e d e n e o b l i k e z a d o v o l j e v a n j a p o t r e b , ne d a bi v n a p r e j f a v o r i z i r a l i ali i z k l j u č e v a l i k a t e r o k o l i od teh o b l i k .
V z v e z i s tem se v p o s a m e z n i h l o k a l n i h s k u p n o s t i h in s t r o k o v n i h s l u ž b a h že p o j a v l j a j o n o v e o b l i k e , kot so p r o s t o - v o l j n o d e l o in s a m o p o m o č , p o v e z o v a n j e t i s t i h , ki p o t r e b u j e j o d o l o č e n e u s l u g e in t i s t i h , ki so j i h p r i p r a v l j e n i n u d i t i n a k o m e r c i a l n i o s n o v i (ob p o s r e d o v a n j u in s t e m t u d i k o n t r o l i d r u ž b e ) in p o d o b n o . P r i č a k u j e m o p a l a h k o t u d i d r u g e o b l i k e
s a m o o r g a n i z i r a n j a in o s e b n e i n i c i a t i v e l j u d i v k l j u č n o z r a z - v o j e m p r i v a t n e g a s e k t o r j a na tem p o d r o č j u . D a bi l a h k o r a z - v i j a l i i n i c i a t i v o l j u d i in s s v e t o v a l n i m d e l o m t e r d r u g i m i s t o r i t v a m i p o m a g a l i o b n a j r a z l i č n e j š i h ž i v l j e n j s k i h t e ž a v a h , bi m o r a l i v z a g o t o v o l j e n e u n i v e r z a l n e p r o g r a m e z a p i s a t i t u d i p r a v i c o l j u d i do t e h s t o r i t e v in o d g o v o r n o s t d r u ž b e za r a z v i j a n j e d o p o l n i l n i h p r o g r a m o v n a n e f o r m a l n i in p r o s t o - v o l j n i p o d l a g i .
O P O M B E IN V I R I
1. E . P u s i d . S o c i a l n a p o l i t i k a 8 0 - t i h i z m e d u p o t r e b a i m o g u č n o s t i . S o c i o l o š k i p r e g l e d , B e o g r a d , V o l . X X I , 1 9 8 7 , 1- 2.
2. I. S v e t l i k , Od s e g m e n t i r a n i h d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i k p l u r a l n e m u s i s t e m u b l a g i n j e . P r e s t r u k t u r i r a n j e d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i . R a z i s k a v a I n š t i t u t a za s o c i o l o g i j o , L j u b l j a n a
1 9 8 8 .
3. R. T i t m u s s , S o c i a l P o l i c y : A n I n t r o d u c t i o n . G e o r g A l l e n and U n w i n , L o n d o n 1 9 7 4 .
4. J. Z u p a n o v , Z n a n j e , d r u š t v e n i s i s t e m i k l a s n i i n t e r e s ,
N a š e t e m e , 703, Z a g r e b 1 9 8 7 .
5. I. S v e t l i k , P r e s t r u k t u r i r a n j e d r u ž b e n i h d e j a v n o s t i - p r e d š t u d i j a , I B - R e v i j a za p l a n i r a n j e , 1 9 8 7 , 8.
6. E. P u s i d , isti v i r
7. Z. K o l a r i č , I. S v e t l i k , J u g o s l o v a n s k i s i s t e m b l a g i n j e v p o g o j i h e k o n o m s k e k r i z e , I B - R e v i j a za p l a n i r a n j e , 1 9 8 7 , 8.
8. M . R u ž i c a , S o c i j a l n a p o l i t i k a 8 0 - t i h : K o n t i n u i t e t e ili p r o m e n a s t r a t e g i j e . S o c i o l o š k i p r e g l e d , X X I , 1 9 8 7 , 1 - 2 .
9. V . R u s , S l o v e n c i in i n t e r g e n e r a c i j s k a s o c i a l n a p o l i t i k a . N o v a r e v i j a , V I , 1 9 8 7 , 57.
P a v l a R a p o š a - T a j n š e k , d i p l o m i r a n a s o c i o l o g i n j a , v i š j a p r e - d a v a t e l j i c a , V i š j a š o l a za s o c i a l n e d e l a v c e , S a r a n o v i C e v a 5, 6 1 0 0 0 L j u b l j a n a
