STUDIA MYTHOLOGICA SLAVICAI•1998, 1 3 1-1 4 0 The article deals with a folk tradition about an evil ghost, usually in the form of an insect,
possessing a human. It is believed that these notions are linked with phrases like: “flies in one’s head”, “flies in one’s nose”, etc.
O, # 1&$, O"0,)#e +%$,%' ^O", 1 ,&O,%0 1&"O*",-0, -*-"- *""," * $"*" #) O(', $"&, +". z 0) 1&'Oc + )- $"*", + 1&* ") *. 1&0"&, $"*"
#^$ O"( ,"$ * e"-' 1&+&"",- +)* + 0)$" %. " 1"&"s"Os" 1O 1&*"c* #%' O('* ^O (O(,%,
*"Oc0% O&()" "*&), ,*c, $c, 1(O"0,$"0 (a"*0. ' O**",,- 1&&O (1($"*" - 1(O"0,) 1&"O"-c ,$"0 * $"*"" O*(' O(s: +%$, $"*"$" *"*s"- O"0,$"
O(s, 1+, 1 ,$0 1Oc " O*"O(s,, $+% * *O" +&,- (,"0), [*,)) *&"Oc O,"c$,0.
_&()(^ ")&^ O*"O(s,* +&#(^ ^O (+",*%", O"&[0%", (s, ,e%, ^&O*%"), &%" #%*^- ["&*0 *#O"*- ,"$ %, 1c( * ,' +"# ' *"O0 )- *"-"- *&"O,,%
O(', *%#%*- "0 0%0 +"#,",,%" -,-, (0*",,%" &&*, , *0""
"0 1&&$"", ,"&%" O&()" *"&'""*",,%" 1+,. Y +"&(0 *"&*,-0, " $"& 1"-^- * $"*"" 1&* ") *, 1c#% $, "0( ) , , ," (“&%e O $& [O," ,"
0"”), – ,+&, $"& 0($" ") +-0, +&" &#(0, " , &% (b!, .88). "+%$," 1*"O"," +",*%', ' #)O$,-, +% ," 0 1&,O"[a-
&"$c, ,"1,-,%" *%& &e",*c &([^a0 +%" #,$0%"
1&&e,-, *O""c*(^a" 1&(* * $"*"" “," *") O('”, +",
&) ,O"[ #),c # 1&O*s").
O"- O"&[0 +"0 1&$, 0,)' #+"*,, 10"s"c*,
"&$"' -, ^O", 1 *O""c*0 v,)&P*, , 1$
(,*"&c,% '&"& * *"&*,-' +cs,* ,&O* 0& (v&, 1939, .352-364; p&,, 1900, .8-9).
1 This article was financially supported by RGNF (grant N 96-04-06034 “Mifologičeskie osnovy slavjanskoj narodnoj kul’tury”).
Q , R
K% . L%!
w *-, 1O+,%" *"&*,- #*",% * &"O,"*"*%' &")#,%'
$,', * ,&O, (c(&". O, # &"s' (10,, + v0 ,'O0 * 1c &(1 “x- *. te"” (rIV *.), * & 1*"*("- 0, $ ," 1&**"&,% 0([ #), # " +",* [",a,% O*('
*&"O,,%' O"0,* (Baranowski, 1981, s.242). N "*&1" [, "&(&"
XVI-XVII **. " v1#O% + #),, +"* # " $"*" +a0 0"0.
N1c O r1r *" 1c" ") 1%c O#c, $, ), Pec,%0 O)00 $") p", ,O"[ *"&c 0(, +(O * $"*" 0["
*"c- # O('. #O,,- * "&"O," XVIII *" “,($,-” v,e1"O- ",O#
!","O r0""*) *^$ 1"ec,% &#O" 1O ,#*,"0 “p (#,c ,, O"&[0) +"0”, -a # 24 1(,*: “$"*" * "$"," 30- O," ," 0[" "c #-,%”, “#%*"- 1&#,c ,"&%" 0*%”,
“, *-%" &"* 0& ,",*c^ ," O" *," "+- * '&0 +[”,
“&1 #(+0”, “1O&[" )0 [*,%'”, “#%*"- )*&c
&#)*&*" , ,&,,%' -#%', +(O($ +"#)&0,%0 1&0”, “ ,") 'O 'O," O(,*","”, “, (*"&[O", $ * ["(O" ( ,") $" ([, -a"&e [+” .1. (Chmielowski, 1754, s.217-218). ,$"c, 1#[" #O,,- ,) ",O# ]", Y"*) “b& ,)"* O"0,*” (1930 ).) *"&c"#
&0&* (e, )O $"*"0 -+% #*O"* +", 1&,s * ")
". N 1c 1&"" ([" ,%,"s,") "- ,s" &["," "O(^a P:
* -,*&" 1926 )O , e",&c,0 *#" N&s*% +% #O"&[, ," +(0,%
+&O-), ( &) +,&([ 1&*(, *%O,,(^ "0( ",O#0 ]*e) 1*",
*O""c*(^a(^ 0, $ v $"*" “, * "+" Oc-*” (Baranowski, 1981, s. 242-243).
Y*"&c- *"", #) O(' * $"*" 1&"O*-^ + +% ,"&"
O- #($",- ")& 0P$"' (a"*, &%" ," 0)( +%c '&"&#*,% 1 1"&,[", 0"^a' $" #&"1",,% # ,0 &() ,O*O(c,%' 1&#,*, – v &"" ,"" 0,["* + 1"&,- Pe&*,,%' 0"' O('* ,"-,) + 1&'[O",- "O,*",, O$, *%&#"c, P(,e" 1&,c * *,(&",, $"*", *%#%*-
"0 0%0 &#,) &O ,"O(). '- 1 1&#,( ,0,e , ,--
$"&0, +"0, *" [" -**",, +,&([*"- &-O +",,", 1#*-^a'
&0&*c )&(11( “*"-^a'-” O('* +(^ ")&^ ,"$ %.
p [", 1 ,&O,%0 1*"&c-0, 0 1+0 1&," * $"*"
" 1"O*- O- 1&O*s") v 0""? O,0 # ,+""
&1&&,",,%' 1+* *'[O",- +" * (&+( $"*" $c 1&)%*," ") "O 1c"0. W), s& #*",%0 1&"O*",-0, +"% 1&,^ * ,"1&%%" ,"+)*",,%" ,1 (s,c-, * *-#
$"0 1*"0",%0 ( *$,%' *-, +% &"+*," &"c & 1a( 1"&"O
"O, [" 1&&%*c (O% 1c"* *O &%s0, &-10 '- +% O*(0- ($,0, 1[",,%0 , *"O& “&"-,-&", $+% $"& ," *"#”.
1-c 1&)c ,"#&0(^ ,"$(^ (, ^O #+") 1c *O( # &($c- 1&-0 &0, &" & * *&"0- #"*%, $+% +" ," #$. 1&"ac "c , 'O( 1"&"(1- 1&) O0, * 1,$c *+a" "&")c "c, v “+"*" *&"0-, ," *#0[, )&Oc 1a( +"” (h_W, .48-49). Y v0 [" +&[",-0 "O* ,"1&"0",, &"c- * *&"0- &* )&0,
+ * *&"0- )&#% ,"+",%" % &^- 1&#c 0,-0 $"&", &%"
a( (+"[a, &%*-c * $"*"".
,s"," 0 ["&*0 *#O"*- #%' O('* +% $(**",,%0
"&1"*%0. Y *O""c*( W.N.b0*, )O * e"&* 1&'O- s(0,%"
1&1O (s"*, , e' 1&'[, 1-*-"- *%&["," "&O"$,) ($- &O,-: “z 0-)" "&O"$," ,s"," (s0 1- , 0 1&"O1[",, $ ," 0 $"*", 1&s"Os * '&0 10c-, ,&(s"
e"&*," +)$," **O * +#,, , # O(', &% *"- * ,") *O" *"0 ") (a"*0” (b0*,1989, .91). W0 [",a,%, &O^a"
1&1O0 "&, *"&O ,"1+0 (+"[O",%, $ v +"% *"c * ' ,(&, $ , 1&, $"&"# ,"1"&"&"a",,% & * *&"0- #"*% * 1c"
"O": “_ 0," O(,c- *,, – +a" 1&$",,-, – 1", )*&, #"", *,,
#O&*"" +(O"sc, c - *%1, – ( 0",- * [*" - 1"&* (c,
# [* * & 1"&"s" *%&[c 1'" *, ,"1&"+, &()c-”
(b0*, 1989, .93).
o * *O", 1 ,&O,%0 1*"&c-0, $ 0[" #c- ,"$% O(', * 1*" *," (* ^+0 +&[",,0 ,1") , "c *")O +-#"c,, 1v0(
1"&"O 1c"0 ,O"[ 1"&"&"c $&( 1O(c , ,"", $+% ),c ,"$(^ ( (N*, 1995, .288). Y-*O00(, v0 *-#,% s& #*",%"
1&"O*",-, $ * $"*", &O^a") #1"0, *","1&"0",, *"-"- $"&.
V+% ," 1&)c *&"O,,%' O('*, ^O #&"a* +)*-
"O( 1c", "O, $+% * (O ," 11 ,"0%", O(* 1*"&', 1a *O% ,"#&0%' +"*. +0%*," &( 1"&"O "O [" $c 1&"O'&,"c,%0 &"O*0 1&* 1&,,*",- * (&+( $"*" ,"$
%. o 1"&"(%*c 1&'Oc # 1&"O"0 O0, *O% 1+# ,"
+%, *"&, $ O$, 1"&"O "O &[O% 1O(c , * &(, “$+%
),c ,"$%' &(” (*)O. – N*, 1995, .256).
!" 0) * * $"*" ," c * *&"0- "O%, 1c-, 1& #"*,, , 1&
,"&[,0 (10,, 0", $"& +". p &#%*"- * O, # ,*)&O' +%$", * &"#(c" 1&#,"",,) &#),"*,,%0 0(["0 1&-c-
* O&" [",% (“$+% "+- $"& *#-”), – [",a, ( [" O"c ," * "+", ""
)# ,c &*c^, , (O*-c *"' ,"+%$, , "0, $ ," (#,*
*' O"", 1"* , ,% *" "+- +",*- (N*, 1995, .348). N ,&O" *"&, $ +"( ")$" *") 1&,,(c * ), ," 0-, ," &"-,
&()"- 10," ,"$(^ (; * ), (", “'*$", O(0”, (),"", -[" 0%c^, 0"" 1&*%$( "c , 'O( (h_W, .48).
Y&,,*"," #) O(' * ,(& $"*" 0) (a"*-c- * &"#(c"
*&"O,, 0), 1"ec, ,%"0 1&$ O(,0 “'0 ^Oc0”.
b,)$",,%" ($ +*,", * O&" O,"c$,, -+% “1O*s' $"&”
* (&+( 1&O*s"), (10,^- * (O"+,%' ' *"O*' 1&e"*.
W1+,%0 1&$,c *&"O $c " O"*- &,%
,"O+&[""", 1&-", 1&,*",", 1e"(, *%1(," +$,) O%0 * &,( *" ["&*%, 11% O(,(c , $"*" .1. N O,0 # (O"+,%'
* 1826 )O (0 )(+.) #1,% 1#,- 0, $ ," &"c-,, 1e"* ,c, O"*( b&P( O(,( , ,"" 1& v0; ) *&"0", 1$(*** , *"(^ )&(c, #"0 1&s * +"#(0" )*&c, $
*,(& ( ,"" “0O"e #1", #&"1",”, #O ") (O v &"c-,, (p&,, 1900, .52).
W&"O ,+"" 1$,%' 1&#,* +",* * &(' 1*"&c-'
$c ,"1&#*c,%" & 1&O*s"), &% 1O *#O"*"0 #) O(' ,$, @, #%*- )0 [*,%', +&,- “$"&,%0 *0”.
p&0" ), -," ,"*0",-"0, O"&[0 $ 1&*[Oc c, , #"*, #,+0, "&$"0 1&1O0. N "*"&,&(' +-' O, # &#,*O," (s"* 1&#,* . z 1 1&"0(a"*(
[",- +"#,c 1&-*-c 1-&#,0(, , 1$ *")O, 1 ,&O,%0 1*"&c-0, +% *-#, +",,-0 &"$"*) 1*"O",- $"*", &% + s- O& &"$ ,$, “('c”, &$c 1-#*"&,0(, + * ,"0 ,$, *"ac “,"
*” ).
Y *O""c*( &(' &+&-Oe"*, 1&[*^a' * N"*0 &-,"
y0"c +., 1-*-"- *"O*" ), $ * $"*" *"-"- ,""
O"0,$"" (a"* [*" * ,"0 *" [#,c^. , 1), ," 0["
(a"**c 0 1 "+" *," $"*" * *-0 ($" , 1%%*"
1&"+,c * ,"0 1"c-. z) ,"#&0) O(' 0[, %sc O[" )*&c ,0: , )*& )0, $,%0 ) $"*", * &0 O. "&"O
&O^a- v +"#,c^ [",a, 1& 11%" #)*&c ,$, *%c 1-
*$c, (*c, &$c 1"('0, -c 1-+$c (x*. W., 1996, № 1, .13). _('
% 1$ ,"*#0[, #),c # " $"*", O, 1" ") 0"& , 1O" 1, *"-"- * $"&"O,(^ ["&*( # &() &O*",,*
#,0%' (0"&s"). N ,"&%' 0"' $, $ ," ,s"Os- *") ,*)
*0"a 0[" 1&(a"**c 0-"c, ," +"" & O,"
(,, 1993, .15).
N 0,)' ($-' 0 * 0%-"- 0- ,"$) O(',
*s"Os") * $"*". N&,0 v +"#, *%(1" * 1*"&c-' X&',)"c )(+. ,#%*"0- !? – "&0,, 10ac^ &) * v 0", 1&"O"-"- (s"*, '&O. ]^O $, $ 1O ,#*,"0
!? 0","" c,- +"#,c, 1& & +c,%" “," *%&*^”, , ,
*1&% &([^a' ," *"$^ (N*, 1995. .119). x",a,, &O^a' , $ *1&,0 1&"O#"c,e +(O(a"): “p)O ( 0",- * *,(
0([ 1"0 ," +%, 'O ". , 0," #, $ , [*, –
*"&, *"Oc...” (1"&0.- N*, 1995, .168).
&-O( 1&"O*",-0 +"1, ,"*O0 1&,^a") *
$"*" #) O(', s& #*",% [" 1*"&c- 0, $ ") #&0 1c^
*%(1^ $a" *") ,"0%" ',$"" [*,%". , &(" [",a,%-
"*"&-,, &O^a" , (*"&[O, $ +" 1&," * ,', #"- * &
0('. _[" " 1O+,% P ," +% #0"$",, 1&O*s" (*"&-, $ 1"&"O
"0, O(' *"-, $"*" -+% %s [([[," 0(' (h_W, .209). W0%0 [" +%$,%0 1+0 1&,,*",- ,"$ % * $"*" +% ,"&[,"
1c": #+"*s- [",a, *"&, $ , “1&) +" * *O" *O-,) [($
# (*s, *O, , *,0, *0 .O.” (h_W, .240).
N 1c' O"0,)$"' *"&*,-' #*",% ,"" 0"" *&"O,,%"
O(', &%' O(,c 1"&"O^ ^O-0 *0"" 1c"0 1a"
#,0"&",,%0 e"-0. N ,0",*, v' O('* $a" *") 1c#(^- +
$,%" 0", (Jurek, Kuba, Michałk), + ,#*,- ,"0%' #"0,*O,%' [*,%' (Mętel, Gadzina), + ,#*,- +"#," (Gościec, Macica). Y s(+0 1*"&c-0, “^&"” – v # O(' * *O" $"&*-$ *, &) *"Oc0 1"&"O"
$"*"( "O; +",*0 )*&- “, 0"" ^&” [“On ma Jurka”] (Sychta, t.2, s.112). &%" ["(O$,%" 1#0% 1&"O"-^- * 1c ,&O,
"&0,) *0 macica. W$c, $ v # O(' * *O" $"&*- &%0 )-0, 1"*s- * *,(&",,-' $"*" (Wisła, t.6, s.175). ""
O"0,$"" (a"* * +&#" #0", ,#%*"0" ( 1-* “)O,”, 0"
+%,*"," *"-c- * &"+",, * &"#(c" $") ,*- *-%0 ,*%0.
p)O , #%1 )O"-,+(Oc *#" #"& &", *"*s- * ,") O(' *%1#
* *O" #0", (1- * #"&" *,*c *#*&a- * (&+( &"+",. W$c, $
" * v 0) 0c (1"" (," 1-a") O0, *&"O,,% O(' *%,([O", +(O" c "+" O&()(^ ["&*( O- *"",- (Sychta, t.1, s.294-295).
W), 0,)$",,%0 *-,0 1*"&c-0, $"&"# "O( ,1 *
$"*" 0)( 1&,,(c ,"#&0%" O(' (". & $@, %?-?%), &%"
sc * (&+" $"*" 1&,0^ *O “&#,%' )O*” – #0", [+, -)(s", 0%s";
, ( ") &*c, "&#^ *,(&",,, O"^ +c,%0 +",*%0 (XP,c"*, 1994, .3, .520).
p &"#(c O"*",,) "$",- #),,- +" $ 1%*"- (e-, 1& & # +c,) *%"" ,"0" *%*^ 0""
[*,%". 1&0"&, 1& #),, ,"$ % # (' ( ,"" ,$
#O&[ &(, #"0 #0 +cs 1"e, # ,") *%s" ,"$% * *O"
+"'* &%%, &- ( [" (+"[ * 1O1"$c" (h_W, .241). [",a,",
&O^a" , , h(0 W"*"&" &#%*, $ * &"#(c" (1"s,)
"$",- , -+% &[" (^-,+(Oc 0"(^ *&c 1 -)(s &%%
(,, 1993, .15).
O, # ,P&0,* 1c) v,)&P !.!&,*) 1*"O 0, ") O"O O(s 0($ 1 ,$0 1"*s- * ") )&" Oc-*. Y *"(
#,'&-, O"O (0" #),c ,"$), 1c#(- *-(^ *O(: # )& *%'Oc ), *0"" ,0 *%$ $"&,% 1(, &% (1" #+"[c # (). _"O 11%- &#O*c ,"0", , 1( *,"#1, 1&"*&- * 0('( *%"" # O0. W v) 00", O"O *%#O&*", O, #,"0) ") +[s "O, ($, 1&)*s * v [" *&"0- (^- *""*s(^ * O0 0('( (Baranowski, 1981, s.247).
p&"c-," p([ )(+. *"&, $ " (' ," 0[" *+Oc- O-a") * ," +" O 0 0"&, *%'O # (0&^a" *0"" ""
1"O,0 *#O'0. Y *O""c*( $"*Oe"*, ( O, +",* 1"&"O 0"&c^
,$c &* *0"" ,"^ *%$ $"&,% $"&*-$ 1"e a,, * $"%&"
*"&s O,, &% 11"s &%c- 1O 1"$c^; * [" 0) +c,- ,$c (h_W, .242).
Y-&#,0( 1&"O*- "+" ," &Oe,,%' *"&*, ,&",%"
0" * "" $"*", )O" 0) �"ac- *"*s- # O('. !cs" *")
*O""c*, $ 0 0"0 +% )*, &"[" ,#%*c – "&Oe", )&(Oc, ["(O. ,)O )*&, $ O(' +([O" 1 *"0( &),#0( 1-,,
*&a"- 0 0 &* (Baranowski, 1981, s.246). #),-*s +"* #,'&c *-a",, 1"ec,%0 #)*&0 0*0 &- 1&,(Oc
,"$) O(' *% # " +c,). Y ,&O,%0 1*"&c-0, 1,(c $"*"
+" O[", +% "0 [" 1("0, 0 1&, * ,") (,1&0"&, $"&"# &%(^
&,( 1&"# , [", $"&"# &, ,, ('). N O,0 # &(' *O""c*
*"*s- $"&, #),-"0% # 1&O*s"), 1&s*" ( *-a",,,
$*s") 0*% ,O O"&[0%0: “yO" 0," *%?” *"$:”(O #s", 0 *%'O”. Y 0 +� $%* +c,), 1('c 1Oc
") e, ", ,) , ,,"e, +cs) 1ce ,) – #O"c -+% *%s"
,"$% # O"&[0) (h_W, .51).
&- 11(-&,c 1O+,%' 1&"O*", *%#%* ( v,)&P*
&* ,&O, (c(&% (O*"," ,"O(0",". Y O,,%0, #P&-
*,,%0 .b.yc*0, * &(' "$"+,' XVII-XVIII **. 1-,, (10,^- 0)$"" 1&"0%, 10ac^ &%' 0[, -+% #),c -)(s"
#0" # ,(& #+"*s") $"*": “"0&- , *^ &,,c v) -*",-, – 1s" .b.yc*, – *"& * " ($ *"c0 &1&&,", * ,&O"”.
_"" , 0"$" &-O *O""c* 0, $ – 1 � $"*Oe"* – * O,
# +c,e ( #+"*s") *%s # ,(& *0"" &* &Oec 1-c -)(s", # O&()) - #0"-; * ["(O" ( +c,) O + -+% 1c-*.
“,"c, v' ($"*, – ,"O(0","0 0"$" "O*"c, – 0%
+*",,) ([O",- ," 0""0” (yc*, 1913, .1, .283).
b[, 1&"O1[c, $ *" v #)O$,%" O,,%" -*-^- *O""c*0 1&#"c, [*($" &'$"' 1&"O*", +"#,",,%' -,-' "O* *"",- * $"*" *&"O,,%' O('*. YO*"&[O","0 0(, 1-
*O00(, ([ 0,)+&#, 1&"O*",,% * *"' *-,' -#%' 1 P&#")$"' *%&[",, 1&",,%' 1 "&"1, 0O": “( ,") 0('
* )*"”, '&,*s' ) 1O+,%' 0P)$"' 1*"&. Y&0"$-
"c,- "e- ' ($*%' +&* 1&,#&*, * c"
.X."&,* “N"O** ( *-,. 2. “!#%” (b(' * )*")”. +"" $
*&"$^a"- P&#")#0% v) 1 &^- , ,*" ' 1*%' P&0(, : $&!& ? , ? ! !& ? ! . y*," ' #,$"," -
‘$"*" &,,-0, 1&$(O0, ,",&0c,%, (0s"Os, O(&’. &-O(
v0 * &-O" O"* 0"$^- O"0,)$"" ,"&1&"e: ? ! – ‘O(,’, “++ # 0('0 – ev *"Oc0”, “( ,") Oc-* ($"&, +") * ,(”. Y ,+^O",-0 *& c, * *" v' *"&+c,%' "&"1* "0,$""
"+,- 1&'O- * &0' 11#e: O(& (O) - 0(O&"e (#,'&c, (O",); &. *%&[",-: (&. “w ,c) 0(' * )*i” – ‘( ,") ," *" O0’, +"&.
“, &'i # 0('0i” – ‘,",&0c,%’ “# 0('0i )*" – O(&,*%, +"*%”;
,&-O( v0 – $"s. “Ten má mušky v nose”- ‘(0,%, '&%, *&,%, '&- (0,%’, 1". “!+ # 0('0, s 0,) #,"” ("&,*-, 1984-, .120-124).
{&#")- 1O+,) &O * *"' *-,' -#%' 1&"- 1&"0(a"*",, , v,0)$"(^ "(: 100 0(', (10,^- * 'O,%' (e-' 0%c, 0(&*c, 1(, &,%, '&(a, [(, *"&$ .1. h"["
1c#("- " #0&P,) &,)$") &-O (“0%sc * )*"”, “#-e
* )*"”; “*&+c, , *% - * )*"”). b"0 #e ,"0%' [*,%' * $"*"", ), v P&#"), -*-^-: )*, ,, )&(Oc, (', 1"$",c (&. "O(^a" +&%: 1". “0% 1"$",( ##-c” – ‘ O(&"’;
$"s. “Mít mouchu v uchu” – ‘+%c (0,%0, '&%0’; “Hudci mu v prsiach hudu” – ‘#+"c’).
!#" v0 #,$",- 0"$^- O- *%&[",, 1&",,%' 1 0O" “0(' * ,(”: ? ! – %, && ? ! ( *"Oc0"), } ? ! ( $"*"" &,,-0), ten ma diabła w nosie, ma cčerta v nose 1O+,%",- )O" * 'O,%' P&0(' P)(&&(^ “0('”, “$"&, Oc-*”.
Y&*"O",,%" 1&0"&% 1#*-^ ," *"c &() 0"P&$"' +&#*
($*%' *%&[", 1 “0(' * )*"” 1*"&c-0 *"", *&"O,,) O(' * $"*", * &"#(c" $") , ,*- + “#,^a0” (.".
1(O"0,$"0 (a"*0 – O(,0, *"Oc0), + 1&+&" 1&#,
$"*" 1'$"0 &&*0 (+,&([* 1&0"% +(0-, +",*, 1c-,",-, +"#&(O* .1.). W*"*",,, + #"$*s"0- )*& “#), ( ,") 0(s" # )*%“, “#$ 1"&" +")c ( ,") * )*"”
("&,*-, 1984, .124-125). N 1c P&#") 1O+,) 1, $
*%(1^ “*"&$”: Ma wierszcze w głowie (NKPP, t.1 s.650).
Y&"O*",- 0, +(O * )*" $"*" 0)( #*"c !&$, .b.yc* $ *"c0 O&"*,0, ,1&-0(^ *-#,,%0 O&"*,"&(0
*"&*,-0, '&,*s0- * &"O,"*"*%' $,'. , 1"&"# O,(
# &%' ,[,%' 1&$ 0, $ O, $"*" +(O +% *O", O* ,)", 1%-c #"$c O"&[0) +"0 )(',"0), – &#&"# -#*( , ") )*",
*%,( (O ,"0" “- $ &*,)” (.". (#,"$), &1 ") ,)0 (yc*, 1913, .283).
,*" #[",,%' O,,%' 0[, #^$c, $ '- O(', &%' O" &"$c, "&0,)$" ,-- ")&" $&&, %@.!! &!, – , +O^ *0 $"c,%0 +",,-0. “N"-^a"-” O(' – v ,"#&0%" +""",%" 0P$"" (a"*, 1+,%" 1& 1&"O"",,%' +-"c*' 1&,0c *O ,"0) ($a" *") 0(', – $ ," 1$, O- P&0 +&,$"* $&) ',$") [*,); , 0)( *1,"
,"#*0 (a"**c * "" $"*", 1Oc ") 1O *#O"*"0 &(*
“#),,-” 1"&""-c- * ,*(^ ["&*(; *,(& $"*" �"a^- * )*", )&", )&(O, "&Oe", ["(O", ,)O * &*; 00",% *"",- *%'O # +c,) ,"&"O 1&*[O^- O(,*","0 *"& (&.: “V"& *"&0 *%s" # 1&$",” – p&,, 1900, .72), $+% ,c #) O(' (%@ ") *
$"*"), O(, O[", +% %@ , *^ ["&*(; &"#(c0 *"",- +%
," c &,," 1*"O",", 1'$"" &&*, , 1&O*s -+%
1&+&" 1&&$" O& $(O"," *"&'#,,". N" v (#%*" , *-#c
“*"-^a'-” O('* 0* O(s, *s"- +"# "",) *0"a.
Y-*O00(, &"$c O" #O"&[*s'- * #"0,0 1&&,*" “,"1&-,,%'”,
“+"1&^,%'” O(s' ^O", (0"&s' & !& 0"&c^. ,"&", * v0 0%"
"*"&,&(" 1*"&c" 0, $ “O[*"” 1&"O,#,$",,% " *",
*"*sc * $"*", 1O" "), 1"&"'O- * ,(, )O, )O “&-”
(,, 1993, .15).
Y 1*"O",^, #)O$,%0 &"10 +a",-0 *"*s")- O(' 0[,
* &-O" ($"* 1&"O"c, "0 # ,&",%' (0"&s' * ,"O*,"" *&"0- ^O" ,
"+- #,", – ") $,,%" 1&#, 1&-*-^-, ,1&0"&, * 0, $ O(' +a" *" 0- ($a" *") 0(["). W), 1*"&c-0, #1,,%0 * o"&,* )(+., 1&,s * &"c-,, “,"$%” O(' ,#%* "+- (1",,0, +-*--: “t W#,-(1",, '$( 1)(-c * "+", 0",-
*O * "+-, – ," [(!” (p&,, 1900, .66). W O&() &,%, 0 1&O*s" $ ,#%* *") O(' , -. Y *O""c*(
W.N.b0*, $+% (#,c, “1&” +",*(^, "O* 1&c ( ,""
“p * "e?”, 1& v0 1&s*^a" &^- (+"Oc, “$ &%"0 ,%
, ," +O O-a") * ," “+^s” (b0*, 1989, .92). YO+,- (e- 1%*"- * O,0 # (O"+,%' *, 1*-a",,%' O"( 1 +*,",^ 0"c, p1, * 0, $ , “1& ^O"”: *O"" (*"&[O, $ 1&$",,- 0 ++ [O% &# 1& *&"$" 0"c,0 +&c "0( * ,), +,0 ",
*1: “" &,c" 0") +^s(!” (p&,, 1900. .51). z [" 0"c, +*,-- * 0, $ O" +",*%0 +*",,) 1"0-,, o*O0: )O ,0 $@, , ,(- 1& ^O-' , *") O-O^-0"c,, ,#%*- ") “e0”, *, # , $ *1( "0( * (&+( “*&+c- #%0 1"&%s0” (0 [").
1c#*," "&0,* &O* 1& ,' *"*s0- O('0 0["
+%c, O, &,%, &"#(c0 +(&*,- &"c,) 0", ,"$ % 11% #0",c ") “#O+&*^a0”, 1$"c,%0 ,#*,-0, O&() – &&%*" 1&"O"",,%" *-# &O"c0 O(s0 (1&"O0).
W&"0"," +"1&^, O(s , "+" ""," *1a"," 1O*O 0% 0, $ +"" &'$" P&0 *"&*, *-#-' $"*" #) O(' +% 1&"O*",- 0, $ 1"O, 1&""O(" $"*", $+% *"c-
* ") ", ," '- # ") O(s, – v #+&["- * '&,#*,,%' ,"&1&"e-' 0* *#0,s",-' $"& $"*"0. z 1O*"&[O"-,
* $,, 1*"&c-0 *"", ,"$ % * [*,%' O[" * ,"[*%"
1&"O0"%. & #*",%, ,1&0"&, *O""c* 0, $ * *&"0- )&#%
^O 1"s 1&),c # O0 s" + $"&, 0, + 1), $ * ,' 0"" +%,*"," *"-c- $"&, $+% 1&-c- (O&* )&0 (h0,*, 1912, .287). 1%,%" &%+*%, 1 +"&(0 *"&*,-0, , # $ ," *-
"+" 10,,(^ * *&"0- )&#% &%+,(, ( & s0 &,%" )#, – v ,"0,",, $"&, 1&-*s- * &%+( (b!, .92). Yc" v,)&P% 0"$
($, )O 10ac^ *-a",,(["" (&*c % “#),,- Oc-*”
# &*% sO (Baranowski, 1981, s.251).
'O- # v), 0[, #^$c, $ +(O($ ,"*O0%0, +""",%0, # O(' a(a" "+- +"" #aa",,%0, " ,'O *"*(^a(^ "",(^
+$(, .". , ,([O"- * *0"a" * +"" (O+, O- ,") P&0"
(a"**,-. W*-#c v +$ #%*"- ,)O 1&$,, $ O(' ," 1O" " O[" (0"&s") $"*", *-c * 1,", * &"#(c" $") ,*- “(1%&"0” “'O-$0” 0"&*"e0. z 1&'O, 1 1*"&c-0,
"0 ^Oc0-O*"O(s,0, &%" 1& [#, “#,c” $"&-0. Y �
&"c-, p(1-,) (. r&c* )(+., “( 1&) $*, &0" O(s, ,%0 ,-) O(', ( *Oc0, (1%&-* **(* " O(', s *,% 1- 0"&
0[(c 'O%% &#c” (w&¡,ei, .487). N &1 O"0,) “(1%&-0”
“&),-0” ,#%* ^O", 0"*s' 1& [#, O*" O(s: *^, &"a",(^,
*&(^ – ,"$(^. z O"0,$"- O(s, $c, 1O" " 1-a") "" * *O" ,$, ++$ O(sc ^O" 1c ' &*c, 1" 0"&
$"*"-O*"O(s, , "- * ") "" 1O,0" 0"&*"e # 0)% (o,.
+., 1898, .5, .216).
Y-*O00(, ," ($, *"c ,*, &() #,$",, *-#,,%' 1&"O*",-0 0"&, O(s", 1&"O', O('' +"#,", O"0,$"' 1"&,[', – ,'O &["," * *-, "&0,) ,#*, ++$", &- *^$"
"(, 0"^a(^ ,s"," 1&"O0 ($, , -), O(s" (&.
&(" O",%" ,#*,- ++$" – %-, %-&$), 1"&,[0 ,"$ % (!i%@ , , , , $! O&.). p&0" ), ++$ ,"&"O
*1&,0c +&# O(' +"#, ($", )&-$, &&* &(O).
#($*s- v &() " 1*"& ++$' .X."&,*- 0"$", $ e"1"," "0,$"' v"0",* ‘0"&c’, ‘O(s’, ‘1&"O’, ‘# O('’ ( * +""
&'$" P&0" *"&*, — ‘(0"&s O &, "'/ 1,’),
*-#%*^a"" 0%c 0&0 O('*, – -*-"- ,*,"0 O- **"$",- ^O e"1$ O"0,)$"' 1"&,[", 0 #%*^- $&, &, %@.!
("&,*-, 1989, .155).
0 +�, O- ")& “*"-^a'-” O('* '&"&,% "O(^a"
,+"" 1$,%" '&"&: +""",c 1c ,"0) ',$") [*,); ,"",,c 1&"O0 "'/ 1,0, O(s &%' “O[*^” * *" * "" [*) $"*"; 1&"+,c +&"
""," *0"a" O- *") 10"&,) (a"**,-; *-#c '" *"&, O%',-, O(,*",-; P(,e- *%#%*,- * $"*"" +"#,",,%' -, , O,*&"0",,, O"0,$"' **. z ,+& 1&#,*, ,0 ["-, 0["
0"c ,s"," )&(11" 0P$"' (a"*, *%(1^a' * O&"*,"*-,'
$,' 1O ,#*,"0 !@, .". ' *&"O,,%' O('*, &%" 1 &#,%0 1&$,0 ," 0)( 1($c *#0[, 1"&" * #)&+,% 0& *%,([O",%
+%*c * 10"&,% &, -c 0"[O( v0 “"0” *"0.
W1 &a",
XP,c"* 1994 – X. Xfanas’ev, Yv$"" *##&",- *-, , 1&&O(, 1-3, b*
1994
N* 1995 - b. N*. *- X+"*") &(' ("*"&: ^&*,% *&c.
W1+., 1995.
yc* 1913 – .b.yc*. !&c+ '&,* 0 -#%$"*.
. 1. b., 1913.
o,. +. - o,)&Pi$, #+i&,. ]c*i*. 1887-1916.
x*. W. - x*- W&,: x(&, &(0 Pc&" &Oe,, (c(&".
1994 - 1997.
p&,, 1900 - .N.p&,. Y&$, (s +",*%" -*"," &(
,&O, [#,. *)&O, 1900.
b0*, 1989 - W.N.b0*. "$-, ,"*"O0- &",- . b., 1989.
b! - bP% !ec s$%,% / wO. w.X.Ni"*i$. bi,, 1994.
,, 1993 - W.o.,. w,- ,&O,- (c(& -#%*" #,,". b., 1993.
h_W - h( O"0,)$" *&c / X*& *"c .X.*$*. W1+., 1995.
h0,*, 1912 - o.h.h0,*. !"&( +&,. N%1.8. !% +"&(. Nc,, 1912.
"&,*-, 1984 - .X."&,*-. N"O** ( *-,. 2. ”!#%“ (b(' * )*") //
W*-," +," -#%#,,": t#% * v,(c(&,0 1"". b., 1984.
"&,*-, 1989 - .X."&,*-. !+$ * ,&O, O"0,) *-,: _(s 1&"O O"0, // b"&% VI b"[O(,&O,0( p,)&"( 1 #($",^
&, Z)-N$, o*&1%: Y&+"0% (c(&%. b., 1989.
v&, 1939 - z. v&. Y"&*+%,- (c(&. b., 1939.
w&¡,ei - w&¡,ei: &O,i *i&(*,,-, 1*i&’-, O"0,)i-. p¡*, 1991.
Baranowski, 1981 - B. Baranowski. W krgu upior(w i wilko¢ak(w. (d, 1981.
Chmielowski, 1754 - B. Chmielowski. Nowe Ateny albo Akademia wszelkiej scyencyi pe¢na.
Lw(w, 1754.
NKPP - Nowa ksiga przys¢(w i wyra¡e przys¢owiowych polskich. T. 1. Warszawa, 1969.
Sychta - B. Sychta. S¢ownik gwar Kaszubskich na tle kultury ludowej.
Wroc¢aw:Warszawa:Krak(w:Gdask. T. 1-7. 1967- 1976.
Die Geister, die in Menschen eindringen
Ljudmila N. VinogradovaDer Glaube, daß schädliche Geister sich in Menschen eindringen können, ist für die Erforschung jener mythischen Wesen interessant, die als eine gewisse Anzahl kleinerer Geister unklarer Form und Herkunft charakterisiert werden und nur eine bestimmte Funktion haben: sich in Menschen einzudringen, um verschiedene Krankheiten und Störungen zu verursachen. Obwohl diese Geister oft mit “čert” oder “bes” assoziiert werden, könnte man sie auch als eine spezielle Kategorie der bösen Geister betrachten.